به گزارش دفتر رسانه و ارتباطات نهضت استادی بسیج تهران بزرگ، طبق آمارهای رسمی اعلام‌شده نرخ رشد جمعیت در دهه ۹۰ روندی منفی داشته است. با به ‌صدا درآمدن زنگ خطر ناشی از پیری جمعیت ایران در سال‌های آینده برخی از کارشناسان فرهنگی به دنبال چرایی و عوامل ایجاد بحران جمعیت شده‌اند. 

نرجس بختیار خلج معاون زنان و خانواده بسیج اساتید دانشگاه‌های تهران با اشاره به افزایش شهرنشینی بیان کرد که مشارکت‌های اجتماعی، فقدان سیاست‌های حمایتی از بانوان شاغل و نبود سیاست‌های تشویقی از سوی دولت بر کاهش تمایل خانواده‌ها برای فرزند آوری اثر گذاشته است.

بختیار خلج با اشاره به تغییر سبک زندگی و فرهنگ ادامه داد: سال‌های گذشته شاهد تغییراتی در فرهنگ و سبک زندگی مردم بوده‌ایم که بخش قابل‌توجهی از آن متأثر از هجوم فرهنگ بیگانه، عدم مدیریت مطلوب و مقابله با تهاجم فرهنگی و بخشی نیز متوجه کم‌کاری‌های نهادهای متولی فرهنگ درون کشور بوده است. 

وی اظهار کرد: در بخش داخلی از یک‌سو نسبت به  شناخت، حفظ، تربیت و نگهداری ریشه‌های فرهنگ اصیل ایرانی-اسلامی خوب عمل نشده و از سویی دیگر انتقال این فرهنگ دینی و بومی توسط انتقال‌دهنده‌هایی مانند نهادها و مؤسسات مختلف ازجمله دولتی و غیردولتی و خانواده همه‌جانبه نگر صورت نگرفته است.

معاون زنان و خانواده بسیج اساتید دانشگاه‌های تهران عنوان کرد: در برخی پدیده‌ها مثل ازدواج با تغییرات فرهنگ و ارزش‌ها مواجه بوده‌ایم، به‌طوری‌که در فرهنگ ازدواج کارکردها و ارزش‌هایی مانند فرزند آوری، ساده گرایی و اخلاق محوری به دلایلی به حاشیه رفته‌اند و این فرهنگ تحت‌الشعاع فردگرایی و تجمل‌گرایی قرارگرفته و از تبعات این تغییر در فرهنگ ازدواج توجه نکردن به ازدیاد نسل و فرزند آوری بوده است.

وی درباره سایر عوامل مؤثر بر نرخ رشد منفی جمعیت در کشور یادآور شد: نبود مشوق‌های لازم که به‌کرات هم اشاره‌شده است، این مشوق‌ها همان‌طور که در سال‌های گذشته در خصوص تشویق کاهش و کنترل جمعیت، محدود به تنها والدین نبود الآن نیز نباید صرفاً متوجه والدین باشد، بلکه مهم است برای افراد و مجموعه‌های کمک‌کننده به اجرایی شدن سیاست‌های افزایشی جمعیت به‌ویژه افرادی که مستقیم با زوجین تعامل دارند نیز تشویق‌هایی در نظر گرفته شود.

به گفته بختیار خلج؛  زمانی که سیاست‌های کاهشی جمعیت در وزارت بهداشت انجام می‌شد یک دکتر وقتی مشاوره موفق منتج به پیشگیری از بارداری داشت تشویق مالی دریافت می‌کرد. در حال حاضر نیز مجموعه‌هایی نظیر مراکز خدمات مامایی و مراکز مشاوره  می‌توانند در جهت کمک به افزایش جمعیت تشویق شوند.

این استاد دانشگاه کاهش میزان ازدواج را علت دیگر کاهش فرزند آوری دانست و گفت: رفع این مشکل نیاز به مطالعه، اقدام عملی و جهادی، هم‌گرایی، هم‌افزایی ظرفیت‌ها و رفع موانع دارد، این مهم صرفاً با تصویب یک قانون بدون ضمانت اجرایی محقق نخواهد شد.

وی ادامه داد: ایجاد سامانه ملی که بتواند از یک‌سو جوانان متقاضی و در سنین  ازدواج، موانع و نیازهای آن‌ها را در ابعاد مختلف ثبت و شناسایی و از سویی دیگر ظرفیت‌ها و سرمایه‌های هر استان(مثلاً در بعد مسکن  و اشتغال) اعم از دولتی، غیردولتی، خیرین را مشخص کند می‌تواند اطلاعاتی برای برنامه‌ریزی درست و پرهیز از هدر رفتن منابع در اختیار سیاست‌گذاران قرار دهد.

بختیار خلج اضافه کرد: افزایش شهرنشینی و محدودیت‌های که ویژگی‌های شهرنشینی بر تصمیم خانواده‌ها برای فرزند آوری تحمیل می‌کند؛ همچنین افزایش مشارکت‌های اجتماعی بانوان و فقدان سیاست‌های حمایتی انعطاف‌پذیر برای مادران شاغل دارای فرزند به لحاظ محدودیت قانون و در برخی موارد عدم ضمانت اجرای محکم قوانین است.

رشد منفی جمعیت آسیب‌های بسیاری برای آینده کشور دارد

مشاور اسبق ریاست سازمان بهزیستی در امور زنان و خانواده درباره علل دیگر کاهش نرخ رشد جمعیت یادآور شد: ارزش‌گذاری نکردن به کار منزل و مادری، نبود برنامه‌های فرهنگی و تبلیغاتی مؤثر، مدیریت نادرست اقتصادی در کشور و وضعیت بی‌ثبات و ناامن اقتصادی عوامل مهمی در تصمیم‌گیری‌های کوتاه و بلندمدتی برای فرزند آوری و ازدواج، فردگرایی، دنیای مدرن  و ناباروری و سقط نیز از علل کاهش جمعیت است.

وی ادامه داد: در حال حاضر با جمعیت سه و نیم میلیون نفری زوج‌های نابارور مواجه هستیم که این رقم ۲۲ درصد جمعیت زوجین در سن باروری را شامل می‌شود، تسهیلات و پوشش بیمه‌ای زوجین نابارور ضمن کمک به افزایش جمعیت مشکلاتی نظیر سردی کانون خانواده، روابط زوجین  را کاهش می‌دهد و البته مقابله با انجام سقط‌های غیرقانونی نیز باید صورت پذیرد.

بختیار خلج گفت: با توجه به اینکه تا سال ۲۰۵۰ یک‌چهارم جمعیت کشور سالمند خواهند بود، لازم است به‌موازات هم برنامه‌هایی برای افزایش باروری، جمعیت و نیز تدابیری حمایتی برای سالمندان مدنظر سیاست‌گذاران قرار گیرد.

این جامعه‌شناس عنوان کرد: رشد منفی جمعیت آسیب‌هایی در ابعاد مختلف اقتصادی و تولید، سیاسی، اجتماعی و حمایتی  نظیر کاهش جمعیت در سن کار و فعال، به هم خوردن توازن جمعیتی، اثرات منفی بر والدین و کودکان، کاهش نشاط اجتماعی و تأثیر بر اقتدار ملی دارد.

وی اضافه کرد: تفکر دستگاهی در سیاست‌گذاری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و عدم اقدام جزیره‌ای می‌تواند به رفع چالش‌های حوزه‌های مختلف کشور ازجمله مباحث جمعیت کمک کند، سیاست‌هایی که تبعات منفی و مثبت پدیده‌ها را بر هم مدنظر قرار دهد.

وی در تکمیل سخنان خود گفت: تاکنون اقدام جدی برای رفع مشکل جمعیت وجود نداشته و یک بخش آن به عدم باور مسئولان اجرایی نسبت به خطر کاهش جمعیت برمی‌گردد، حال چه در تفکر فردی چه عدم باور به توان اجرایی است.

این استاد دانشگاه در پایان خاطرنشان کرد: موازی کاری‌های متعدد، عدم ضمانت اجرای قوی برای قوانین هم در عرصه‌های مختلف ازجمله جمعیت می‌تواند محدودکننده باشد.